Op de eerste ‘gewone’ zitting van de gemeenteraad, op 24 januari 2013, deed ik het voorstel om het sociaal huis te noemen naar de meest bekende Zedelgemnaar Amaat ‘Ratte’ Vyncke. De meerderheid bij monde van schepen Patrick Arnou, toen burgemeester, heeft in overleg met OCMW-voorzitter Ann Devriendt een tegenvoorstel gedaan. Men zou de geplande appartementen langs het Leenhof benoemen als residentie ‘Amaat Vyncke’. Dit hoefde dan niet direct te gebeuren en uiteindelijk werd dan unaniem beslist om dit punt uit te stellen.
Dat men daar een belangrijk gebouw naar Vyncke zou noemen, is de logica zelve. Op die locatie hadden we vroeger de kosterie en de familie Vyncke heeft lang de kosters geleverd aan Zedelgem, vijf generaties lang. Jan Vyncke trouwde in 1704 in Zedelgem met Petronella Vandenbussche, de weduwe van koster Haeghebaert en werd zo koster in de parochie Zedelgem. Amaat Vyncke was de achterachterkleinzoon van deze Jan Vyncke en dat in een lijn waarvan alle voorvaders koster waren.
Amaat, hier geboren in 1850 en overleden in Kibanga, Oost-Congo in 1888, was de belangrijkste telg van deze familie. Hij leefde heel geëngageerd en de keuze om zich in te zetten voor de meeste kwetsbare, de meest arme mensen, in dit geval de kinderen waarvan de ouders ontvoerd waren door slavenhandelaars, bracht hem naar het pas ontdekte Centraal Afrika, in de voetsporen van Stanley als het ware. Hij overleefde er ongeveer vijf jaar tot een malaria-aanval hem fataal werd in 1888. Dat was ook het jaar waar op 15 augustus de anti-slavernij- campagne in ons land van start ging met een preek, met een toespraak in de Sint-Michiel en Sint-Goedelekathedraal in Brussel gebaseerd op de brieven van Amaat Vyncke. Het waren getuigenissen over de onmenselijkheid van de slavenhandel in Ujiji en Kibanga, in Centraal-Afrika.
Als Zedelgemnaar is het gemakkelijk om te zeggen dat Amaat Vyncke de grootste Zedelgemnaar was. We kennen hem immers niet alleen als de missionaris die naar Congo trok maar ook als de kosterszoon, die op 17-jarige leeftijd naar Rome trok, naar het leger van de Pauselijke Zoeaven. Of nog als de student in het kleinseminarie in Roeselare, die daar als commandant de studenten-zoeavenbeweging uitbouwde later in die functie opgevolgd werd o.a. door Renaat Van Elslande, Van Elslande die van 1980 tot 2000 bijna onafgebroken minister was. Of we kennen Vyncke als de man, die het verenigingsleven in Dudzele in gang trok en nog zo veel andere facetten.
Als echter Antwerpenaar Jan Fabre, de belangrijkste hedendaagse kunstenaar van ons land en die nooit in West-Vlaanderen heeft gewoond, Amaat Vyncke kiest als icoon van de missionering in Congo, dan wordt dit een heel andere benadering, dan hebben we het over een wereldreferentie. Voor zijn reeks ‘Tribute to Belgian Congo’ koos Fabre vier personen, vier iconen waarvan hij een majestueus portret maakte, op panelen met een formaat van 2,27 meter op 1,73 meter volledig bekleed met scarabeeschilden, een techniek die we vooral kennen van het plafond van het koninklijk paleis in Laken. De vier iconen waren
koning Leopold, de heerser, Henry M. Stanley, de ontdekkingsreiziger, Patrice Lumumba, de vermoorde eerste verkozen premier van Congo en Amaat Vyncke, de missionaris Witte Pater. Een tentoonstelling die in heel wat landen te zien was, Oekraïne, Frankrijk, Nederland, … De cataloog van deze tentoonstelling met een reproductie van dit indrukwekkend werk ‘Amaat Vyncke’ kun je nu bekijken in onze bibliotheek*. Onze Ratte Vyncke wordt er op dezelfde manier geportretteerd als op de gedenksteen, die in 1930 aangebracht werd op zijn geboortehuis, toen al gemeentehuis van Zedelgem.
Ik denk dat we dit punt niet verder hoeven uit te stellen, dat we vandaag kunnen beslissen om in te gaan op het voorstel van drie jaar terug, het voorstel om de appartementen te benoemen met de naam residentie Amaat Vyncke.
Jef Bogaert, raadslid N-VA- Zedelgem
*Bij de uitreiking van de Ratte Vynckeprijs op 11 december 2016 aan Patricia Hoorne, startte ook de dubbeltentoonstelling 'Amaat Vyncke (Jan Fabre) - Van boma tot graf'; de tentoonstelling loopt/liep door tot het einde van de kerstvakantie 2016-2017 in de gemeentelijke bibliotheek.
‘Van
boma tot graf’, vertrekt van een
originele gravure van het fort (boma in het Swahili) van lt.
Storms, leider van de 4de ontdekkingsreis van de Association
Internale Afrique, een
mantelorganisatie van Leopold II. Het fort werd gebouwd ca. 1884 in
Mpala, een plaatsje aan de westkust van het Tanganyikameer (Oost
Congo). Amaat Vyncke was er te gast om met Storms de overname door de
Witte Paters te bespreken. Ook de Franse ontdekkingsreiziger Rigaud was er te gast en publiceerde hierover in 1888, met illustraties door tekenaar Riou, bekend door zijn illustraties van de werken van Jules Verne. Duitsland, moederland van DOA (Deutsch Ost Afrika) wou Congo(-Vrijstaat) van Leopold alleen herkennen als er geen militaire forten waren op de grens DOA-Congo en zo kwam Mpala terecht in handen van de Witte Paters.
Het werd een belangrijk centrum van
zowel de Witte Paters als de Witte Zusters. Enkele jaren na deze
ontmoeting overleed Vyncke in zijn missiepost Kibanga en werd er o.a.
opgevolgd door de Torhoutse Witte Pater Leo Marques (1863-1892). L.
Marques overleed er vier maanden na zijn aankomst. Kibanga werd
verlaten omwille van de slaapziekte , de begraven paters ontgraven en
opnieuw begraven in Mpala, in de kerk aangebouwd aan het vroegere
fort. De streek is nu ontoegankelijk maar via Google Earth kunnen we
dit gebouw heel goed zien vanuit de lucht. Met oude postkaarten en
foto’s uit het archief van de Witte Paters laat ik zien dat het een
sleutelrol gespeeld heeft in de ontwikkeling van de streek. (Jef Bogaert, curator)
Leuk om te vergelijken: een oude postkaart met de actuele luchtfoto: links het later toegevoegde gebouw van de 'Witte Zusters', centraal het oude fort, 30 m x 30 m met muren van 60 cm met indrukwekkende hoektorens en rechts aangebouwd de kerk. In dit fort kwam Vyncke op bezoek bij lt. Storms, in deze kerk werd hij later herbegraven. Van een overbrenging naar Zedelgem werd afgezien omdat het graf zelf te sterk was aangetast door termieten.
